©Tobar an Dualchais
Tiotal: Mar a dh’fhairtlich air maor duine a chur às an fhearann
Faid: 00:03:08
Àm Clàraidh: 18/08/1959
Fiosraichean: Dòmhnall Iain MacDhòmhnaill, Dòmhnall Iain Dhonnchaidh (1919-1986)
Sgìre Thùsail: Peighinn nan Aoireann, Uibhist a Deas
Seòrsa: Sgeulachd
Cruinneachadh: Sgoil Eòlais na h-Alba
Luchd-clàraidh: Seumas Ros
Ceangal: http://www.tobarandualchais.co.uk/gd/fullrecord/47936/1
Notaichean:
Tar-sgrìobhadh:
Nuair a fhuair an Còirneal Gòrdanach an oighreachd, fhuair e maor dhachaigh às an Eilean Sgitheanach airson sgìreachd cho mòr… airson a bhith a’ gleidheadh an èisg air fadhail Thogh.
A’ bhliadhna a bha seo, thàinig an Gòrdanach dhan dùthaich, agus bha e ag iasgach air an fhadhail agus am maor còmhla ris. Cha robh iad a’ faighinn dad a dh’iasg idir, no ga fhaicinn san fhadhail na bu mhotha.
“O, a rìgh,” ars an Gòrdanach, “nach robh breac air a shadadh a-staigh anns an fhadhail gam ionnsaigh gun lot dubhain a dhèanamh air, agus gum faighinn a dhealbh a tharraing a’ leumadaich air tìr. An fhiosraich thu,” ars esan ris a’ mhaor, “duine sam bith mun cuairt a dhèanadh an gnìomh dhomh? Gu dearbh, bhithinn fada na chomain.”
A-nist, bha aon duine sònraichte a’ fuireach anns an àite, agus bha gràin uabhasach aig a’ mhaor air, agus dh’fheuch e iomadach dòigh air a chur às an fhearann ach bha a’ chùis a’ faileachdainn air. Agus ’s e fear ainmeil a bh’ ann airson glacadh bhreac. Bha fios aig a’ mhaor gum faigheadh e breac dhan Ghòrdanach cho luath agus a ruigeadh e taobh na fadhlach, agus bha e ag ràdh ris fhèin, nuair a chitheadh an Gòrdanach cho innealta ’s a bha an duine seo air na bric, gum fògradh e às an fhearann e, an rud a dh’fhailich air fhèin a dhèanamh.
Dh’fhalbh am maor a dh’iarraidh an duine a bha seo, dham b’ ainm Dòmhnall mac Nèill ’ic Dhòmhnaill, agus dh’innis e dha an turas air an robh on Ghòrdanach. “Agus,” ars e fhèin, “chan eil iasg ri fhaicinn air an fhadhail an-diugh idir.”
“O,” arsa Dòmhnall ris a’ mhaor, “cha robh an fhadhail riamh gun iasg oirre.”
Dh’fhalbh e còmhla ris a’ mhaor agus ràinig iad an fhadhail far an robh an Gòrdanach. Agus rinn Dòmhnall ùmhlachd dha mar a bha freagarrach, agus ghabh e suas taobh na fadhlach an uair sin agus e ag amharc san uisge gus an do ràinig e àite sònraichte a bha e cinnteach nach robh ach ainneamh riamh gun bhreac a bhith na laighe ann. Chrom e ann an sin air a dhà ghlùin agus thruis e a mhuilichinn suas chun na guailne, agus chàirich e a làmh sìos anns an uisge agus a-staigh fo chruime boghta. Agus cha robh a làmh aon mhionaid ann am bogadh ann nuair a shad e a-staigh am breac mòr brèagha a bha sin a rinn e grèim air, air dhos earbaill, a dh’ionnsaigh na blianaig a bh’ air a chùlaibh.
Anns an spot am faca an Gòrdanach am breac a’ tighinn air tìr agus a’ leumadaich air a’ chnoc, chàirich e an camara ris agus tharraing e a dhealbh. Ghabh e an uair sin a-nall far an robh Dòmhnall agus chuir e a làmh air a ghualainn. “Nist,” ars e fhèin ris, “às an seo suas, fhad ’s a thèid agad air a dhèanamh, bidh tusa a’ gleidheadh na fadhlach a chionn cha ghabh i gleidheadh ort. Agus gleidhidh tusa air càch i, agus bidh d’ fheumalachd fhèin dhen iasg agad saor bhuamsa.”
Thug an Gòrdanach an uair sin am breac dha gus a thoirt leis dhachaigh nuair a fhuair e a dhealbh a tharraing, agus bha am maor uabhasach mì-thoilichte nuair a chunnaic cho math agus a chaidh a’ chùis do Dhòmhnall, ach cha robh comas aige air a leasachadh, agus bha Dòmhnall stèidhichte na chuid fearainn riamh on latha sin.
©Tobar an Dualchais